Ouderdom is rijkdom

Irene: “Ouderdom is rijkdom geworden, al is dat wel even wennen. We zijn nog aan het (jong)leren hoe hier mee om te gaan. De bevolkingspiramide van leeftijdsopbouw in Nederland heeft al lang niet meer de klassieke vorm van een piramide. Nu zijn er veel meer ouderen en minder jongeren, en heeft de bevolkingspiramide de vorm van een rechthoek gekregen.”

Respect en aanzien voor ouderen

Heel anders dus dan vroeger. In de oudheid werd niet zo zeer gekeken naar de leeftijd maar naar het vermogen om bij te dragen aan de groep. Degenen met meer ervaring en kennis werden juist met respect en aanzien behandeld. Hen was het wel gelukt om lang te overleven immers. Alleen ergens in de loop van de tijd is men zich meer gaan focussen op schoonheid, kracht en jeugd. En daarin zijn we een beetje blijven hangen, vindt Irene. “Tegenwoordig wordt negatief over ouderdom, als stadium van verval (vooral in de westerse wereld). Maar er zijn zoveel positieve kanten aan ouder zijn. Ouderen zijn vaak positiever ingesteld dan jongere mensen. Als je voorbij het stadium bent waar de toekomst open en ver is, dan leef je meer in het nu, en heb je minder stress. Dat blijkt ook uit onderzoek. De doelen van ouderen hebben meer te maken met emoties, en niet zo zeer met het vergaren van kennis en bezit. Er is een shift in perspectief dat komt met ervaring. Bovendien zijn ouderen vaak goed in staat om kennis, tradities en cultuur door te geven, en daarbij bij te dragen aan de maatschappij.”

De dood hoort bij het leven

Tegenwoordig lijkt een mensenleven vaak beschouwd te worden als een product, welke in economische termen 4 fasen kent: introductie, groei, volwassenheid en neergang. Door deze benadering voelen ouderen zich ontheemd en meer afhankelijk, terwijl het niet past in de huidige westerse cultuur om hulp te vragen aan naasten. Men wil evenmin geconfronteerd worden met de vergankelijkheid van het bestaan, terwijl het een natuurlijk proces is; de dood hoort bij het leven. In plaats van zich voorbereiden en het erkennen van deze fase, wordt het genegeerd waardoor een leegte ontstaat. Men had vroeger meer steun aan religie voor deze spirituele kwesties maar nu komt men vaker bij de dokter met het symptoom van “mijn leven is zinloos”. Hier zijn wij nog niet goed op voorbereid. Want de dood komt zelden ineens. Meestal wordt het aangekondigd door een serie aan gebeurtenissen. Er is vaak wel een fase van het leven waardoor men door fysieke, psychische, functionele en/of sociale factoren, uit evenwicht raakt, en onvoldoende reserves heeft om terug te gaan naar een evenwicht. Dan spreken we van kwetsbaarheid. En juist voor de groep in deze fase bestaat het specialisme geriatrie. Het draait om het vinden van de problemen, het zoeken naar het nieuwe evenwicht of het accepteren dat het niet bereikt kan worden, en om het begeleiden van het proces. Bijvoorbeeld als het geheugen hapert, en men daardoor in de knoop komt in het dagelijks leven.

Geriatrie

In het begin van vorige eeuw (1909) bedacht een Oostenrijkse arts Ignatz Nascher, dat het goed zou zijn om een woord aan het medisch vocabulaire toe te voegen om het vak te beschrijven die zich bezig houdt met de genezing van ouderen, zeg maar net als kindergeneeskunde (in het Engels:Pediatrics) voor de kleintjes, is geriatrie (in het Engels: geriatrics) voor ouderen, later werd dit verder gespecificeerd als zorg voor kwetsbare ouderen. De geriatrie is dus een relatief nieuwe begrip en een relatief nieuwe tak van de geneeskunde. Alleen hebben niet alle ouderen de geriater nodig. In Nederland wonen 2 miljoen mensen ouder dan 70 jaar (CBS 2016), maar alleen 1 op de 5 is kwetsbaar. De meeste ouderen zien we dus niet. Maar als ouderen kwetsbaar zijn, belanden ze eerder in het ziekenhuis, door allerlei problemen zoals vallen en dusdanig ziek worden dat een opname geïndiceerd is. En als ze eenmaal opgenomen zijn hebben ze veel meer kans om complicaties op te lopen, zoals een delier bijvoorbeeld. Kwetsbaarheid herkennen is niet zo gemakkelijk als het lijkt, omdat het om meerdere factoren gaat. De aanpak van de problematiek is ook vaak anders dan bij jongeren, want kwetsbare ouderen zullen 10 problemen hebben die hebben geleid tot 1 uiting, zoals vallen. Dat is heel anders dan de een op een relatie van problemen bij jongeren.

Luisteren en samen beslissen

Daarnaast hebben ouderen vaak een atypische presentatie, ze komen niet met de klassieke klachten die we in de boeken leren over ziektes: dus bij een hartinfarct presenteren ze zich met verwardheid of vallen, in plaats van pijn op de borst. Dus er is in de geriatrie een specifieke patiënten populatie, met een aparte/atypische klachten patroon die een multidisciplinair aanpak nodig heeft. Maar er is ook een ander doel. In de geriatrie draait het om de kwaliteit van leven, niet het verlengen van het leven. Het gaat om het in kaart brengen van de vaak chronische problematiek, en anticiperen op toekomstige complicaties, dit noemen we “advanced care planning”. Dus aankaarten wat de te verwachten problemen zijn die zich gaan voordoen in de loop van een chronische ziekte, en een plan maken met de patiënt samen over wat hij/zij wil en wat mogelijk is, daar zit ook een deel verwachtingsmanagement voor patiënt en familie. Hierbij geven we mensen een “tool” om hun autonomie te bewaren, samen beslissen. Terwijl we steun bieden, om de zelfstandigheid zo lang mogelijk te bewaren. Er zijn geen magische oplossingen, we werken nauw samen met paramedici om deze steun te bieden, en met thuiszorg organisaties, dagbesteding en casemanagement. Wat dat betreft is de geriatrie een multidisciplinair pragmatisch vak.