Polyneuropathie betreft de beschadiging aan meerdere zenuwen tegelijk, in tegenstelling tot mononeuropathie waarbij het om één zenuw gaat (bijvoorbeeld een beknelde zenuw, zoals het carpaletunnelsyndroom, aangezichtspijn of prikkeling van de elleboogzenuw). Vaak begint polyneuropathie heel geleidelijk, zegt Eurelings: “Meestal begint het bij de voeten, kruipt het naar de onderbenen en gaan in de loop van de tijd ook de handen ‘meedoen’. Als de gevoelszenuwen geraakt worden, uit dat zich als een doof gevoel, tintelingen, een brandend gevoel of pijn, soms omschreven als een soort kies pijn. Worden de zenuwen die spieren aansturen betrokken, dan uit dat zich als verlies van kracht. Polyneuropathie kan een chronische of acute vorm aannemen. In het eerste geval ontstaan de klachten geleidelijk in een periode van maanden en nemen ze in jaren langzaam toe. Bij acute polyneuropathie ontstaan de klachten in maximaal enkele weken en is er meestal sprake van een ontsteking. Daarbij treedt ook vaak krachtverlies in de spieren op, bijvoorbeeld bij het Guillain-Barré syndroom.”
Oorzaak (on)bekend
Polyneuropathie kan door veel dingen veroorzaakt worden. In Nederland zijn dat vooral suikerziekte (bijna 30%), alcoholgebruik (circa 7%), aandoeningen aan organen zoals de schildklier of de nieren, vitamine-B-tekort of juist een teveel aan vitamine B6, chemotherapiebehandelingen of erfelijke aandoeningen. Eurelings: “Onderzoek levert veel informatie op. Recent is bijvoorbeeld ontdekt dat te veel vitamine B6, dat wordt toegevoegd aan zogenaamd gezonde vitaminedrankjes, polyneuropathie kan veroorzaken. Over bijwerkingen van bijvoorbeeld platinum derivaten bij borstkanker of de behandeling van hematologische kankers zoals de ziekte van Kahler weten we ook steeds meer. Er is één vorm van polyneuropathie waarvan we de oorzaak niet weten: chronische idiopathische axonale polyneuropathie (CIAP). Deze aandoening komt veel voor bij vijftigplussers: naar schatting 70.000 mensen boven de vijftig jaar hebben deze polyneuropathie. Dat is dus een grote groep patiënten, maar helaas weten we nog niet hoe CIAP ontstaat.”
Diagnose lastig?
Niet precies weten hoe een ziekte ontstaat bemoeilijkt ook de diagnose, al geeft Eurelings aan dat de symptomen van polyneuropathie voor een huisarts goed herkenbaar zijn. Het is vooral een kwestie van de gevoelsstoornis of het spierkrachtverlies bij de patiënt relateren aan deze zenuwaandoening: “Dat gebeurt over het algemeen goed, zeker als de ziekte het gevolg is van suikerziekte of alcoholgebruik. Dat polyneuropathie niet goed gediagnosticeerd zou worden – zo wordt het soms door patiënten ervaren – heeft wellicht te maken met het feit dat de ziekte zich langzaam ontwikkelt en het even duurt voordat je met relatieve zekerheid de diagnose kan stellen. Met name bij ouderen kan een verandering in mobiliteit geduid worden als ‘horend bij het ouder worden’. Daarom is het altijd goed door te vragen en de kracht en reflexen te testen om achter de oorzaak van bewegingsinstabiliteit en verlies van mobiliteit te komen. Bij twijfel is doorsturen naar de neuroloog uiteraard een goede optie, zodat zo nodig een elektromyografie gedaan kan worden. Daarmee wordt de geleiding van de zenuwen getest, beoordeeld of de klachten zoals pijn het gevolg zijn van een andere aandoening, en om, als dat mogelijk is, gericht te kunnen gaan behandelen.”
Blijvende schade
Helaas is er geen behandeling om de beschadiging van de zenuwen ongedaan te maken. Het proces van beschadiging kan soms gestopt en tot op zekere hoogte gekeerd worden, maar de kans dat de klachten geheel verdwijnen is vrijwel nihil: “Als je de oorzaak kent en die kunt wegnemen, is er een kleine kans dat polyneuropathie verdwijnt, maar in verreweg de meeste gevallen is de schade onherstelbaar. We kunnen er niet een nieuw stuk zenuw aanlijmen. Gelukkig kunnen we er wel voor zorgen dat de patiënt er zo min mogelijk last van heeft. Met bijvoorbeeld antidepressiva of anti-epileptica in een lage dosering kan de pijn worden verzacht en erger worden voorkomen. Nadeel is wel dat je een afweging moet maken tussen de bijwerkingen van de medicijnen en de verlichting die deze medicijnen brengen voor de pijn.”
Vaak hebben polyneuropathiepatiënten ook last van slapeloosheid door het vervelende gevoel in hun voeten. Eurelings: “Het is fijn dat door het gebruik van sommige antidepressiva of anti-epileptica mensen ook beter slapen. Verder is er een belangrijke rol voor de revalidatiearts in de behandeling. Met behulp van schoeisel of andere hulpmiddelen kan de instabiliteit verminderd en de pijn verzacht worden. Hierin speelt ook het leren omgaan met pijn een rol, waarbij patiënten leren accepteren dat het nooit helemaal weg zal zijn.”